ជំពូកទី៤

ភ្នាក់ងារបង្ករោគនិងជំងឺ

មេរៀនទី១

ភ្នាក់ងារបង្ករោគ


១. វីរុស

១. ដូចម្តេចហៅថាភ្នាក់ងារបង្ករោគ?

ភ្នាក់ងារបង្ករោគជាសារពាង្គកាយតូចល្អិត ដែលបណ្តាលឱ្យមានជំងឺ។

២. តើសារពាង្គកាយតូចល្អិត ដែលបណ្តាលឱ្យមានជំងឺគេហៅថាអ្វី?វាស្ថិតនៅកន្លែងណាខ្លះ?

សារពាង្គកាយតូចល្អិត ដែលបណ្តាលឱ្យមានជំងឺគេហៅថា មីក្រូសារពាង្គកាយ។ វាស្ថិតនៅគ្រប់ទីកន្លែងទាំងអស់ក្នុងធម្មជាតិមាន វីរុស បាក់តេរី ផ្សិត ប្រូទីសមួយចំនួន។

៣. តើវីរុសជាអ្វី?

វីរុសជាភាគល្អិតតូចបំផុត ដែលគេមិនអាចមើលឃើញវាដោយភ្នែកទទេ គ្មានធាតុកោសិកាសម្រាប់ចិញ្ចឹមជីវិតនិងលូតលាស់។ វាជាភ្នាក់បង្កជំងឺយ៉ាងសាហាវ។

៤. តើយើងអាចមើលឃើញវីរុសដោយសារអ្វី? វីរុសនីមួយៗអាចរស់នៅដូចម្តេច?

យើងអាចមើលឃើញវីរុសដោយមីក្រូទស្សន៍អេឡិច-ត្រនិច។ វីរុសនីមួយៗអាចរស់នៅតែជាបរាសិតក្នុងសារពាង្គកាយសត្វ ឬរុក្ខជាតិប៉ុណ្ណោះ ដោយវាបំផ្លាញកោសិការបស់សារពាង្គកាយធ្មួយនោះ។

៥. តើផ្នែកសំខាន់ពីររបស់វីរុសគឺជាអ្វី?

ផ្នែកសំខាន់ពីររបស់វីរុសគឺជា៖

  • ស្រោមខាងក្រៅជាប្រូតេអ៊ីនសម្រាប់ការពារវីរុស
  • ស្នូលខាងក្នុងជាសម្ភារៈតំណពូជ។

៦. ចូរពណ៌នាពីការបន្តពូជរបស់វីរុស។

ការបន្តពូជរបស់វីរុសគឺ គ្រប់វីរុសទាំងអស់មានការបន្តពូជដូចបាក់តេរីយ៉ូផាស។ កាលណាបាក់តេរីយ៉ូផាសជួបប្រទះបាក់តេរីដែលត្រូវនឹងវា វាភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងភ្នាសកោសិការបស់បាក់តេរីដោយបញ្ចេញអង់ស៊ីមរំលាយភ្នាសត្រង់ម្តុំភ្ជាប់(1)នោះ។ វីរុសក៏បញ្ចូលសម្ភារៈតំណពូជរបស់វាចូលទៅក្នុងកោសិការបស់បាក់តេរីឯចំណែកសំបកប្រូតេអ៊ីនទុកនៅខាងក្រៅ(2)។ លុះចូលទៅក្នុងកោសិការបស់បាក់តេរីបានហើយសម្ភារៈតំណពូជនិងប្រូតេអ៊ីនរបស់វីរុសត្រូវបានសំយោគ(3) ហើយទៅផ្តុំគ្នាបានជាវីរុសថ្មីៗជាច្រើននៅពេញក្នុងកោសិការបស់បាក់តេរី។ វីរុសថ្មីៗទាំងនេះមានសម្ភារៈតំណពូជនិងសំបកប្រូតេអ៊ីនដូចៗគ្នា ហើយដូចទៅនឹងវីរុសមេ(4)។ ពេលកោសិកាបាក់តេរីត្រូវបានបំផ្លាញអស់ កោសិកានោះក៏ផ្ទុះហើយបញ្ចេញវីរុសថ្មីៗជាច្រើនដែលឆ្លងទៅបំផ្លាញកោសិកាបាក់តេរីផ្សេងៗទៀត(5)។

៧. ចូររកឧទាហរណ៍ពីជំងឺមួយចំនួនដែលបង្កដោយវីរុស។

ជំងឺមួយចំនួនដែលបង្កដោយវីរុសមានដូចជា៖

  • ជំងឺផ្តាសាយ 
  • ជំងឺកញ្រ្ជិល
  • សលាទែន
  • អេដស៍……។

៨. ចូររៀបរាប់ពីជំងឺមួយចំនួនដែលបង្កដោយវីរុសនិងរបៀបឆ្លង។

ជំងឺដែលបង្កដោយវីរុសនិងរបៀបឆ្លងមាន៖

  •  គ្រុនផ្តាសាយធំបង្កដោយវីរុសច្រើនប្រភេទ ឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់និងប៉ះពាល់ផ្ទាល់ជាមួយអ្នកជំងឺ។
  • សលាទែនបង្កដោយវីរុសមួយប្រភេទ ឆ្លងតាមការរាលដាលនិងប៉ះពាល់ផ្ទាល់ជាមួយអ្នកជំងឺ។
  • កញ្រ្ជិលបង្កដោយវីរុសមួយប្រភេទ ឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់និងការប៉ះពាល់ផ្ទាល់ជាមួយអ្នកជំងឺ។
  •  អេដស៍បបង្កដោយវីរុសមួយប្រភេទ ឆ្លងតាមការរួមភេទ ការប្រើម្ជុលរួមគ្នា ឆ្លងពីម្តាយទៅកូន។

២. បាក់តេរី

១. តើបាក់តេរីជាអ្វី?

បាក់តេរីជាសារពាង្គកាយឯកោសិកា គ្មានណ្វៃយ៉ូពិតប្រាកដ។

២. តើបាក់តេរីមានទំហំប៉ុន្មាន?

បាក់តេរីមានទំហំតូចពី 0.001mm ដល់ 0.005mm។

៣. តើគេចែកបាក់តេរីជាប៉ុន្មានប្រភេទ?អ្វីខ្លះ?

គេចែកបាក់តេរីជាបីប្រភេទគឺ៖

  • កុកស៊ី
  •  បាស៊ី
  •  ស្ពៀរីឡូម។

៤. តើបាក់តេរីមានរស់នៅកន្លែងណាខ្លះ?                                                      

បាក់តេរីមានរស់នៅក្នុងបរិស្ថានជុំវិញខ្លួនយើងក្នុងខ្យល់ ទឹក ដី និងក្នុងសារពាង្គកាយមនុស្ស សត្វ និងរុក្ខជាតិ។

៥. ចូររៀបរាប់ពីរបៀបឆ្លងនៃបាក់តេរី។

បាក់តេរីមានរបៀបឆ្លងច្រើនបែប បាក់តេរីខ្លះឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់ក្រោមតំណក់តូចៗដែលកើតពីការក្អក ឬកណ្តាស់។ ខ្លះទៀតឆ្លងតាមទឹកឬភេសជ្ជៈផ្សេងៗ។ មួយចំនួនទៀតអាចឆ្លងតាមការប៉ះពាល់ផ្ទាល់ ដូចជាការចាប់ដៃ ឬការប្រើប្រាស់សម្ភារៈរួមជាមួយអ្នកជំងឺ។

៦. តើជំងឺកាមរោគបង្កដោយអ្វី?វាឆ្លងដូចម្តេច?ចូររាប់ឈ្មោះជំងឺតាមរោគឱ្យបានបួន។

ជំងឺកាមរោគបង្កដោយបាក់តេរី។ វាឆ្លងតាមការរួម  ភេទ។ ជំងឺតាមរោគមានដូចជា ជំងឺស្វាយ ជំងឺប្រមេះទឹកបាយ ជំងឺសិរមាន់ ជំងឺប្រមេះទឹកថ្លា។

៧. តើបាក់តេរីឱ្យទោសបង្ករោគតាមរបៀបប៉ុន្មានបែប?ចូររៀបរាប់។

បាក់តេរីឱ្យទោសបង្ករោគតាមរបៀបពីរបែបគឺ៖

  • វាបំផ្លាញកោសិការបស់សរីរាង្គណាមួយនៃសារពាង្គកាយ។ ឧទាហរណ៍ ជំងឺរបេងជាជំងឺដែលបង្កឡើងដោយបាក់តេរីបំផ្លាញកោសិកាសួត។
  • វាផលិតជាតិពុលហៅថាកុកស៊ីន នៅក្នុងអាហារដែលធ្វើឱ្យអាហារមានជាតិជូរ(ផ្អូម)ហើយបង្កទុកទោសនៅពេលបរិភោគ។ ឧទាហរណ៍ បាក់តេរីមួយប្រភេទឈ្មោះ ក្លូទ្រីឌីយូលីនូម ជាបាក់តេរីដែលផលិតជាតិពុល(កុកស៊ីន)យ៉ាងសាហាវដល់គ្រប់ចំណីអាហារ។

៨. តើមានវិធីអ្វីដែលជួយបន្ថយកុំឱ្យអាហារឆាប់ផ្អូម?

មានវិធីពីរយ៉ាងជួយបន្ថយកុំឱ្យអាហារឆាប់ផ្អូមគឺ ការដាក់អាហារក្នុងទូរទឹកកកឬក្លាសេទឹកកក និងការកម្តៅម្ហូប។

៩. ចូររៀបរាប់ពីជំងឺមួយចំនួនដែលបណ្តាលពីបាក់តេរីនិងរបៀបឆ្លង។

ជំងឺមួយចំនួនដែលបណ្តាលមកពីបាក់តេរីនិងរបៀបឆ្លងមាន៖

  • ជំងឺរលាកបំពង់កឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់ ប៉ះពាល់អ្នកជំងឺ និងចំណីអាហារ។
  • ជំងឺរលាកសួតឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់ ចរន្តទឹកមាត់របស់អ្នកជំងឺ។
  • ជំងឺរលាកស្រោមខួរឆ្លងតាមការប៉ះពាល់ផ្ទាល់ជាមួយអ្នកជំងឺ។
  •  ជំងឺរបេងឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់ និងចំណីអាហារ។
  •  ជំងឺតេតាណូសឆ្លងតាមមុខរបួស។
  • ជំងឺក្អកមាន់ឆ្លងតាមចរន្តខ្យល់។
  • ជំងឺខាន់ស្លាក់ឆ្លងតាមការប៉ះពាល់អ្នកជំងឺ និងចំណីអាហារ។

១០. ចូរពណ៌នាពីការបន្តពូជរបស់បាក់តេរី។

បាក់តេរីភាគច្រើនបន្តពូជដោយឥតភេទឬដោយចែកខ្លួនជាពីរ។ មុនដំបូងណ្វៃយ៉ូចែកខ្លួនជាពីរ បន្ទាប់មកស៊ីតូប្លាសក៍ចែកខ្លួនជាពីរដែរ ហើយទីបញ្ចប់កើតបានជាកោសិកាថ្មីពីរដែលកោសិកានីមួយៗបានចម្លងសម្ភារៈតំណពូជយ៉ាងត្រឹមត្រូវពីកោសិកាមេ មានន័យថាកោសិកាកូនទាំងពីរមានរូបផ្គុំដូចគ្នាហើយដូចទៅនឹងកោសិកាមេ។ មានបាក់តេរីខ្លះបន្តពូជដោយភេទដែរ វាបានផ្លាស់ប្តូរសម្ភារៈតំណពូជគ្នាទៅវិញទៅមក។ បន្ទាប់មកកោសិកានីមួយៗមានសម្ភារៈតំណពូជថ្មីមួយ។

៣. ប្រូតូសូអ៊ែ(ប្រូទីស)

១. តើប្រតូសូអ៊ែ(ប្រូទីស)ជាអ្វី?

ប្រតូសូអ៊ែ(ប្រូទីស)ជាសារពាង្គកាយឯកកោសិកាបរជីព។ វារស់នៅក្នុងទឹកសាប ទឹកប្រៃ ក្នុងដី ឬក្នុងសារពាង្គកាយផ្សេងៗទៀត។

២. ចូររកឧទាហរណ៍ពីប្រទីសដែលបង្កជំងឺដល់មនុស្ស។

ប្រូទីសដែលបង្កជំងឺដល់មនុស្សមាន៖

  • អាមីបបង្កជំងឺរាកមួល
  • សាឌីយ៉ាបណ្តាលឱ្យដំណើរការរំលាយអាហារប្រព្រឹត្តទៅមិនល្អ
  •  ប្លាស្មូដ្យូមបង្កជំងឺគ្រុនចាញ់។

៣. តើអាមីបជាអ្វី?

អាមីបជាសារពាង្គកាយឯកកោសិកាដែលមានរូបរាងមិនកំណត់ ហើយរស់នៅក្នុងកន្លែងមិនស្អាតដូចជាភក់ ទឹកកខ្វក់ជាដើម។ វាប្រើជើងបញ្ឆោតសម្រាប់ផ្លាស់ទី និងចាប់យកអាហារ។

៤. តើអាមីបបន្តពូជដូចម្តេច?

អាមីបបន្តពូជប្រព្រឹត្តទៅដោយឥតភេទគឺដោយចែកខ្លួនជាពីរ ហើយកើតបានជាអាមីបថ្មីពីរ។

៥. តើអាមីបបង្ករោគអ្វីដល់មនុស្ស? វាឆ្លងតាមរយៈអ្វី?

អាមីបបង្ករោគរាកមួលដល់មនុស្ស។ វាឆ្លងមកមនុស្សតាមរយៈការបរិភោគអាហារ ឬផឹកទឹកដែលមានគីស។

៦. តើសាឌីយ៉ាជាអ្វី?

សាឌីយ៉ាជាប្រូតូសូអ៊ែមួយប្រភេទមានផ្លាសែលមួយឬច្រើន។ វាប្រើផ្លាសែលសម្រាប់ធ្វើចលនា។

៧. តើសាឌីយ៉ាបង្កឱ្យកើតជំងឺអ្វីដល់មនុស្ស? វាឆ្លងតាមរយៈអ្វី?

សាឌីយ៉ាបង្កឱ្យកើតជំងឺសាឌីយ៉ូស ដែលធ្វើឱ្យការរំលាយអាហារនិងថ្លើមមានដំណើរការមិនល្អ។ វាឆ្លងតាមការបរិភោគទឹកមិនស្អាត វាចូលទៅក្នុងសារពាង្គកាយដោយភ្ជាប់ខ្លួនទៅនឹងពោះវៀន ហើយចិញ្ចឹមជីវិត និងបន្តពូជនៅទីនោះ។

៨. តើប្លាស្មូដ្យូមជាអ្វី? វាឆ្លងមកមនុស្សតាមណា?

ប្លាស្មូដ្យូមជាស្ប៉រ៉ូសូអ៊ែមួយប្រភេទដែលបង្កជំងឺគ្រុនចាញ់ដល់មនុស្ស។ វាឆ្លងមកមនុស្សតាមរយៈមូសដែកគោលញី។

៩. តើវដ្តជីវិតរបស់ប្លាស្មូដ្យូមពឹងពាក់លើមជ្ឈដ្ឋានប៉ុន្មាន? អ្វីខ្លះ?

វដ្តជីវិតរបស់ប្លាស្មូដ្យូមពឹងពាក់លើមជ្ឈដ្ឋានពីរគឺ៖

  •  ក្នុងសារពាង្គកាយរបស់មូសដែកគោលញី
  • ក្នុងសារពាង្គកាយរបស់មនុស្ស។

១០. ចូរពណ៌នាពីវដ្ដជីវិតរបស់ប្លាស្មូដ្យូមក្នុងសារពាង្គ-កាយមូសដែកគោលញី។

មូសដែលគោលញីខាំមនុស្សដែលមានជំងឺគ្រុនចាញ់គឺវាចុចទំលុះស្បែកដើម្បីបឺតយកឈាមដែលមានកាម៉ែតរបស់ប្លាស្មូដ្យូម។ ក្នុងបំពង់អាហាររបស់មូសកាម៉ែតប្លាស្មូដ្យូមបង្កកំណើតហើយក្លាយជាស៊ុតបង្កកំណើត(ស៊ីកូត)។ ស៊ីកូតក្លាយទៅជាគីស ដែលក្នុងនោះមានស្ប៉ជាច្រើនធ្វើដំណើរទៅកាន់ក្រពេញទឹកមាត់របស់មូស។

១១. ចូររៀបរាប់ពីវដ្តជីវិតរបស់ប្លាស្មូដ្យូមក្នុងសារពាង្គ-កាយមនុស្ស។

នៅពេលមូសដែកគោលញីដែលមានផ្ទុកស្ប៉របស់ប្លាស្មូដ្យូមខាំមនុស្សណាម្នាក់វាចម្លងស្ប៉របស់ប្លាស្មូដ្យូមទៅឱ្យមនុស្សនោះ។ ស្ប៉ធ្វើដំណើរតាមចរន្តឈាមទៅកាន់ថ្លើមជនរងគ្រោះ ក្នុងកោសិកាថ្លើមស្ប៉បន្តពូជដោយធ្វើចំណែកបានស្ប៉ជាច្រើន។ បន្ទាប់មកស្ប៉ផ្លាស់ទីឆ្លងចូលទៅក្នុងកោសិកាឈាមក្រហមហើយបន្តពូជនៅទី-នោះ ដែលធ្វើឱ្យគោលិកាក្រហមផ្ទុះបែកក្នុងចន្លោះពេលពី 48 ទៅ 72 ម៉ោងយ៉ាងទៀតទាត់។ បន្ទាប់ពីផ្ទុះបែកវាបញ្ចេញជាតិពុលនិងមេរោគដែលនៅពេលនោះធ្វើឱ្យជន-រងគ្រោះមានរោគសញ្ញាគ្រុនចាញ់ដូចជាឡើងកម្តៅគ្រុនរងា។ គោលិកាក្រហមផ្ទុះបែកបញ្ចេញស្ប៉មកក្រៅហើយផ្លាស់ទីចូលទៅបំផ្លាញគោលិកាក្រហមថ្មីៗផ្សេងទៀត។ ចំណែកស្ប៉មួយចំនួនទៀតផ្តើមវដ្តថ្មីនៅក្នុងសារពាង្គកាយមូសដែកគោលញីផ្សេងទៀតនៅពេលដែលបានខាំអ្នកជំងឺគ្រុនចាញ់។

១២. តើគេអាចព្យាបាលជំងឺគ្រុនចាញ់ដូចម្តេច?

គេអាចព្យាបាលជំងឺគ្រុនចាញ់ដោយប្រើថ្នាំពេទ្យ ប៉ុន្តែប្រការដែលសំខាន់ជាងគេគឺត្រូវបំផ្លាញជម្រកមូសដែកគោលនិងគេងក្នុងមុងជានិច្ច។

៤. ផ្សិត

១. តើផ្សិតបង្កជំងឺអ្វីខ្លះដល់មនុស្ស?

ផ្សិតបង្កជំងឺដល់មនុស្សដូចជា ជំងឺស្រែង រមាស់ កន្ទួលលើស្បេក និងជំងឺពោះវៀនមានដុះផ្សិត...។

២. ចូរបញ្ចាក់ពីលក្ខណៈនៃជំងឺស្រែងនិងជំងឺផ្សិតផ្សេងទៀត។

ជំងឺស្រែងនិងជំងឺផ្សិតផ្សេងទៀតមានលក្ខណៈរមាស់និងកន្ទួលលើស្បែក ព្រោះផ្សិតដែលបង្កជំងឺទាំងនេះផលិតស្ប៉ចំកន្លែងមានរបួស ឬដំបៅ។ ជំងឺនេះអាចឆ្លងរាលដាលយ៉ាងរហ័សពីមនុស្សម្នាក់ទៅមនុស្សម្នាក់ទៀត។

៣. តើជំងឺពោះវៀនដុះផ្សិតមានឈ្មោះអ្វី?អ្នកជំងឺមានលក្ខណៈដូចម្តេច?

ជំងឺពោះវៀនដុះផ្សិតមានឈ្មោះកង់ឌីដា(CANDIDA)។ អ្នកជំងឺមានលក្ខណៈឈឺរុំារៃគ្មានមូលហេតុ។

៤. ចូររៀរាប់ពីជំងឺផ្សិតចំពោះរុក្ខជាតិ។

ជំងឺផ្សិតចំពោះរុក្ខជាតិមានឥទ្ធិពលទៅលើកសិផលផ្សេងៗដូចជា ស្រូវ កប្បាស និងសណ្តែកសៀងដែលនាំមកនូវការខូចខាតយ៉ាងសម្បើមជារៀងរាល់ឆ្នាំ។