ជំពូក៣ មេរៀនទី១ ប្រព័ន្ធស៊ាំ

ជំពូកទី៣

ប្រព័ន្ធស៊ាំ

លំហាត់ គ្រូបង្រៀនដាក់ឱ្យសិស្សស្វ័យសិក្សា ដោយប្រើសៀវភៅសិក្សាគោល	ចម្លើយ សិស្សឆ្លើយបានដោយសារការស្វ័យសិក្សា ផ្អែកលើសៀវភៅសិក្សាគោល
មេរៀនទី២   ប្រព័ន្ធស៊ាំ មើលសៀវភៅសិក្សាគោល ទំព័រ២០២ ដល់ទំព័រ២១០ និងឯកសារពាក់ព័ន្ធផ្សេងទៀត
ខ្លឹមសារទី១	តំណបស៊ាំ
១. តើប្រព័ន្ធសុំាជាអ្វី?	១. ប្រព័ន្ធសុំាជាបណ្តុំកោសិកានិងជាលិកាទាំងអស់ដែលជួយសារពាង្គកាយក្នុងការប្រឆាំងទៅនឹងភ្នាក់ងារបង្ក ជំងឺ។
២. តើសារធាតុដែលចាប់ផ្តើមធ្វើឲ្យកើតមានតំណប-សុំាជាអ្វី?	២. សារធាតុដែលចាប់ផ្តើមធ្វើឲ្យកើតមានតំណបសុំាជាអង់ទីសែន។
៣. តើតំណបសុំាត្រួតពិនិត្យដោយសារអ្វី?	៣. តំណបសុំាត្រួតពិនិត្យដោយប្រព័ន្ធសុំា។
៤. តើតំណបសុំាចែកចេញជាប៉ុន្មានដំណាក់កាល?អ្វីខ្លះ?	៤. តំណបសុំាចែកចេញជាបួនដំណាក់កាលគឺ៖ ·       ដំណាក់កាលទទួលស្គាល់ ·       ដំណាក់កាលប្រើប្រាស់ ·       ដំណាក់កាលបំផ្លាញ ·       ភាពសុំា។
៥. ចូររៀបរាប់ពីដំណាក់កាលនីមួយៗនៃតំណបសុំា។	៥. ដំណាក់កាលនីមួយៗនៃតំណបសុំាមាន៖ ·       ដំណាក់កាលទទួលស្គាល់ គោលិកាសព័ទ្ធជុំវិញភ្នាក់ងារបង្កជំងឺនិងឲ្យសញ្ញាទៅឡាំផូស៊ីត T។ ឡាំផូស៊ីត T ជាច្រើនត្រូវបានផលិត។ ឡាំផូស៊ីត T ជំនួយឲ្យសញ្ញាទៅឡាំផូស៊ីត B។ ·       ដំណាក់កាលប្រើប្រាស់ ឡាំផូស៊ីត B ដុះដាលជាច្រើន។ ឡាំផូស៊ីតខ្លះក្លាយជាប្លាស្មូស៊ីត ខ្លះទៀតរក្សាឡាំផូស៊ីត B លំនឹក។ ·       ដំណាក់កាលបំផ្លាញ អង់ទីករធ្វើឲ្យអង់ទីសែនចុះខ្សោយត្រូវបានបំផ្លាញដោយឡាំផូស៊ីត T​ សម្លាប់ឬដោយផាកូស៊ីត។ ·       ភាពសុំា ឡាំផូស៊ីត T លំនឹកនិងឡាំផូស៊ី B លំ-នឹកមានសកម្មភាពយ៉ាងរហ័ស នៅពេលដែលអង់ទីសែនប្រភេទដូចគ្នាចូលក្នុងសារពាង្គកាយលើកទី 2 ។
៦. តើប្រព័ន្ធសុំាបង្កឡើងពីអ្វី?	៦. ប្រព័ន្ធសុំាបង្កឡើងពី ខួរឆ្អឹង គោលិកាស ផាកូស៊ីត និងឡាំផូស៊ីត ព្រមទាំងជាលិកាប្រភេទផ្សេងៗនៃប្រេព័ន្ធទឹករងៃ(កូនកណ្តុរទឹករងៃ អាមីដាល់ ទីមុស និងផាល)។
៧. តើប្រព័ន្ធសុំាផ្តល់ឱ្យយើងនូវអ្វី?ចូរបញ្ជាក់	៧. ប្រព័ន្ធសុំាផ្តល់ឱ្យយើងនូវភាពសុំា ដែលជាសមត្ថ-ភាពរបស់សារពាង្គកាយប្រឆាំងទល់នឹងការបង្កជំងឺ តាមរយៈការផលិតអង់ទីករ ដើម្បីបង្អាក់សកម្មភាពសារធាតុ-ចម្លែក ឬកោសិកាចម្លែក។
៨. នៅពេលសារពាង្គកាយប្រឆាំងនឹងជំងឺគឺជាអ្វី?	៨. នៅពេលសារពាង្គកាយប្រឆាំងនឹងជំងឺគឺជាការប្រឆាំងទៅនឹងអង់ទីសែន។
៩. តើអង់ទីសែនជាអ្វី?វាស្ថិតនៅឯណា?     ១០. តើនៅពេលប្រព័ន្ធសុំាទទួលស្គាល់អង់ទីសែន វាបង្កើតបានអ្វី?	៩. អង់ទីសែនជាប្រូតេអ៊ីនឬសារធាតុគីមី ដែលមិនមែនជារបស់សារពាង្គកាយ។ វាស្ថិតនៅលើផ្ទៃខាងក្រៅរបស់វីរុស បាក់តេរី និងភ្នាក់ងារបង្កជំងឺផ្សេងៗទៀត។ ១០. នៅពេលប្រព័ន្ធសុំាទទួលស្គាល់អង់ទីសែន វាបង្កើតបានអង់ទីករ។
១១. តើអង់ទីករជាអ្វី?មាននាទីដូចម្តេច?	១១. អង់ទីករជាប្រូតេអ៊ីនដែលផលិតដោយឡាំផូស៊ីតមាននាទីប្រឆាំងនិងវាយប្រហារមេរោគ។
ខ្លឹមសារទី២	ប្រភេទនៃភាពស៊ាំ
១. តើភាពសុំាជាអ្វី?	១. ភាពសុំាគឺជាសមត្ថភាពរបស់សារពាង្គកាយធន់ទៅនឹងជំងឺពិសេសណាំមួយ។
២. តើភាពសុំាចែកជាប៉ុន្មាន?អ្វីខ្លះ?	២. ភាពសុំាចែកជាពីរគឺ៖ ·       ភាពសុំាអកម្ម ·       ភាពសុំាសកម្ម។
៣. តើភាពសុំាអកម្មនិងភាពសុំាសកម្មខុសគ្នាដូចម្តេច?	៣. ភាពសុំាអកម្មនិងភាពសុំាសកម្មខុសគ្នាដូចតទៅ៖ ·       ភាពសុំាអកម្មគឺសារពាង្គកាយទទួលបានអង់ទីករពីឈាមរបស់មនុស្សម្នាក់ផ្សេងទៀត ឬពី-របស់សត្វណាមួយ។ ·       ភាពសុំាសកម្មគឺជាភាពសុំាដែលសារពាង្គកាយផលិតអង់ទីករផ្ទាល់របស់ខ្លួន ដើម្បីប្រឆាំងទល់នឹងអង់ទីសែនរបស់មេរោគ។
៤. តើភាពសុំាអកម្មបង្កើតឡើងដោយអ្វី?	៤. ភាពសុំាអកម្មបង្កើតឡើងដោយវ៉ាក់សាំងផងដែរដូចជាវ៉ាក់សាំងបង្ការជំងឺតេតាណូសដែលផលិតចេញេពីសត្វសេះ។
៥. តើទារកទទួលភាពសុំាពីម្តាយដើម្បីអ្វី?បានរយៈ-ពេលប៉ុន្មាន?	៥. ទារកទទួលភាពសុំាពីម្តាយដើម្បីប្រឆាំងទល់នឹងជំងឺឆ្លងភាគច្រើន បានរយៈពេល 2-3​ខែដំបូងនៃជីវិតរបស់ទារក។
៦. តើភាពសុំាដែលទារកទទួលពីម្តាយជាភាពសុំា- អកម្មឬភាពសុំាសកម្ម?	៦. ភាពសុំាដែលទារកទទួលពីម្តាយជាភាពសុំាអកម្ម។
៧. ដើម្បីអភិវឌ្ឍភាពសុំាសកម្មទៅនឹងជំងឺពិសេសណាមួយ តើគេត្រូវធ្វើដូចម្តេច?	៧. ដើម្បីអភិវឌ្ឍភាពសុំាសកម្មទៅនឹងជំងឺពិសេសណាមួយ គឺគេត្រូវការទទួលថ្នាំបង្ការរោគ។
៨. តើថ្នាំបង្ការឬវ៉ាក់សាំងបានផ្តល់ឱ្យយើងនូវអ្វី?	៨. ថ្នាំបង្ការឬវ៉ាក់សាំងបានផ្តល់ឱ្យយើងនូវភាពសុំា-សកម្មប្រឆាំងទល់នឹងជំងឺពិសេសណាមួយហើយអ្នកទទួលវ៉ាក់សាំងនឹងមិនមានជំងឺទៀតទេ។
ខ្លឹមសារទី៣	វ៉ាក់សាំង(ឬថ្នាំបង្ការរោគ)
១. តើវ៉ាក់សាំងជាអ្វី?	១. វ៉ាក់សាំងជាសារធាតុដែលបង្កើតភាពសុំារបស់សារ- ពាង្គកាយ។
២. តាមធម្មតា តើវ៉ាក់សាំងមានផ្ទុកអ្វី?	២. តាមធម្មតា វ៉ាក់សាំងមានផ្ទុកអង់ទីសែនងាប់ឬខ្សោយ ដែលភ្ញោចគោលិកាសឱ្យផលិតអង់ទីករប្រឆាំងនឹងវា។
៣. ដើម្បីបង្ការជំងឺឆ្លង តើគេប្រើអ្វី?	៣. ដើម្បីបង្ការជំងឺឆ្លង គេប្រើវ៉ាក់សាំងសម្រាប់បង្កើតភាពសុំារបស់សារពាង្គកាយប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លង។
៤. តើវ៉ាក់សាំងអាចចូលទៅក្នុងសារពាង្គកាយតាម រយៈវិធីអ្វីខ្លះ?	៤. វ៉ាក់សាំងអាចចូលទៅក្នុងសារពាង្គកាយតាមរយៈ ការចាក់បញ្ចូល តាមការផឹកឬលេប។
៥. តើអង់ទីករអាចផលិតបានប៉ុន្មានដង?ចូរបញ្ជាក់	៥. អង់ទីករអាចផលិតលើកទីមួយបានតែមួយដងតែប៉ុណ្ណោះ។ បន្ទាប់មកវាអាចបង្កើតយ៉ាងរហ័សនិងគ្រប់ពេលដែលអង់ទីសែននៃភ្នាក់ងារបង្កជំងឺនោះជ្រៀតចូលក្នុងសារពាង្គកាយម្តងទៀត។
៦. តើវ៉ាក់សាំងមួយអាចបង្ការជំងឺបានប៉ុន្មានប្រភេទ?ចូរឧទាហរណ៍បញ្ជាក់	៦. វ៉ាក់សាំងមួយអាចបង្ការជំងឺបានតែមួយប្រភេទប៉ុណ្ណោះ។ ឧទាហរណ៍ វ៉ាក់សាំងជំងឺកញ្រ្ជិលអាចបង្ការបានតែជំងឺកញ្រ្ជិលមួយប៉ុណ្ណោះមិនអាចបង្ការជំងឺតេតេណូស ឬគ្រុនស្វិតដៃជើងបានទេ។
ខ្លឹមសារទី៤	អេដស៏និងប្រព័ន្ធស៊ាំ
១. តើអេដស៍(AIDS) មានន័យដូចម្តេច?	១. អេដស៍(AIDS) មានន័យថាប្រជុំរោគសញ្ញាដែលកើតមានឡើងដោយសារការចុះខ្សោយនៃប្រព័ន្ធសុំារបស់មនុស្សដោយវីរុសហ៊ីវ (HIV)។
២. តើវីរុសហ៊ីវ (HIV) វាយប្រហាប្រព័ន្ធសុំាយ៉ាងដូចម្តេច?	២. វីរុសហ៊ីវ (HIV )វាយប្រហាប្រព័ន្ធសុំាដូចជាវីរុសជ្រៀតចូលក្នុងណ្វៃយ៉ូនៃឡាំផូស៊ីត T ដែលជាឡាំផូស៊ីតមួយប្រភេទភ្ញោចឡាំផូស៊ីត Bឱ្យផលិតអង់ទីករ។ បន្ទាប់មកឡាំផូស៊ីតត្រូវបំផ្លាញហើយវីរុសបង្កើនចំនួនយ៉ាងច្រើនទៅបំផ្លាញ Tឡាំងផូស៊ីតផ្សេងៗទៀត។ នៅពេលឡាំផូ-ស៊ីតត្រូវបំផ្លាញអស់ឬមានចំនួនមិនគ្រប់គ្រាន់ ប្រព័ន្ធសុំារបស់សារពាង្គកាយមិនអាចការពារទៅនឹងការបង្កជំងឺផ្សេងៗបានប្រព័ន្ធភាពសុំាត្រូវចុះខ្សោយ។
ខ្លឹមសារទី៥	វិធីថែរក្សាសុខភាពឱ្យបានល្អ
១. ដើម្បីថែរក្សាសុភាពឱ្យបានល្អ តើយើងត្រូវធ្វើអ្វីខ្លះ?	១. ដើម្បីថែរក្សាសុភាពឱ្យបានល្អ យើងត្រូវធ្វើដូចជា៖ ·       ការបរិភោគអាហារដែលមានសារធាតុចិញ្ចឹមគ្រប់គ្រាន់ និងទៀងទាត់ ·        ការហាត់ប្រាណ ·        ការសម្រាកនិងដេកឱ្យបានគ្រប់គ្រាន់ ·       ឥរិយាបថនាំឱ្យមានសុភាពល្អ។
២. តើត្រូវបរិភោគអាហារប្រភេទណាខ្លះដើម្បីផ្តល់សារធាតុចិញ្ចឹមគ្រប់គ្រាន់ដល់សារពាង្គកាយ?ចូររៀបរាប់។	២. ដើម្បីផ្តល់សារធាតុចិញ្ចឹមគ្រប់គ្រាន់ដល់សារពាង្គ-កាយយើងត្រូវបរិភោគ ·       គ្រាប់ធញ្ញជាតិផ្តល់នូវថាមពលជាតិសរសៃ(សែលុយឡូស)និងសារធាតុខនិជ។ ·       ផ្លែឈើនិងបន្លែផ្តល់ឱ្យយើងនូវវីតាមីននិងសារធាតុខនិជសម្រាប់ជួយសារពាង្គកាយប្រឆាំងទៅនឹងជំងឺផ្សេងៗ។ ·       សាច់គ្មានខ្លាញ់ សាច់មាន់និងត្រីផ្តល់នូវប្រតេអ៊ី-នសម្រាប់ការលូតលាស់និងជួសជុលកោសិកា។ ·       ទឹកដោះគោផ្តល់នូវវីតាមីន កាល់ស្យូម(Ca)និងសារធាតុខនិជផ្សេងៗទៀត។ ·       ខ្លាញ់ ស្ករ អំបិលត្រូវប្រើក្នុងបរិមាណតិចតួចនៅក្នុងរបបអាហារ។
៣. ចូររៀបរាប់ពីការហាត់ប្រាណដើម្បីឱ្យមានសុខភាពល្អ។	៣. អ្នកជំនាញផ្នែកបេះដូងបានទូន្មានថាយុវវ័យត្រូវការហាត់ប្រាណយ៉ាងតិចក៏ 30mn ដែរជារៀងរាល់ថ្ងៃ។ ការធ្វើលំហាត់ប្រាណជួយឱ្យយើងមានទម្ងន់សមស្របនិងធ្វើឱ្យបេះដូង សួត ឆ្អឹង និងសាច់ដុំរឹងមាំ។
៤. ចូររៀបរាប់ពីការសម្រាកនិងដេកដើម្បីសុខភាព។	៤. ការសម្រាកនិងដេកដើម្បីសុខភាពគឺ សម្រាកជាដំណាក់កាលមួយនៃការបន្ធូរអារម្មណ៍។ ដេកជាការបន្ធូរអារម្មណ៍មួយយ៉ាងយូរ។ នៅពេលដេកយើងមិនបានដឹងថាមានអ្វីកើតឡើងនៅជុំវិញខ្លួនយើងទេ។ យុវវ័យត្រូវ-ដេករៀងរាល់យប់ប្រហែលពី 9-10ម៉ោង។ ការដេកលក់ផ្តល់ឱកាសឱ្យសរីរាង្គកាយទាំងឡាយសម្រាកនិងជួសជុលដោយខ្លួនឯង។
៥. តើឥរិយាបថបែបណាខ្លះនាំមានសុខភាពល្អ?	៥. ឥរិយាបថដែលនាំមានសុខភាពល្អមានដូចខាងក្រោម៖ ·       លាងសម្អាតដៃឱ្យបានញឹកញាប់ ·       មិនត្រូវប្រើកន្សែងជូតមុខ ជូតខ្លួន និងក្រាសរួមគ្នាទេ ·       មិនត្រូវប្រើ កែវ កំប៉ុង ដប បំពង់បឺត ស្លាបព្រា ចាន និងប្រដាប់ប្រដាហូបចុកផ្សេងៗទៀតរួមគ្នាទេ។ ·       កុំប៉ះពាល់ឬបរិភោគសាច់មិនឆ្អិនល្អ ឬសាច់ឆៅ ·       ខ្ទប់ច្រមុះ ឬមាត់ដោយក្រដាសអនាម័យនៅពេលក្អក ឬកណ្តាសបន្ទាប់មកបោះវាចោលក្នុងធុងសំរាមហើយលាងដៃនឹងសាប៊ូ ·       ត្រូវមានការប្រុងប្រយ័ត្នជានិច្ចនៅពេលយើងនៅក្បែរធាតុរាវរបស់សារពាង្គកាយ(ឈាម ទឹករងៃ ស្លេស្ម….)។